Op beelden die via sociale media worden verspreid, kijkt Aleksandr Doegin machteloos toe terwijl de auto waarin zijn dochter zit, in vlammen opgaat. Zaterdagnacht explodeerde het voertuig waarin Darija Doegina zich bevond, na het verlaten van een nationalistisch folklorefestival aan de rand van Moskou.

Russische staatsmedia spraken van een mislukte “terroristische actie”. De aanslagplegers zouden het op haar vader hebben gemunt. De auto waarin de 29-jarige Darija Doegina reed, zou op naam van haar vader staan. Die zou op laatste moment voor vertrek in een andere auto zijn gestapt.

Doegin is ‘Poetins brein’

Aleksandr Doegin is een nationalistische ideoloog die regelmatig, en vaak ten onrechte, “Poetins brein” wordt genoemd. De zestigjarige filosoof bevond zich jarenlang in de marge van het publieke discours in Rusland.

Doegin is een voorstander van het opzetten van een ‘Groot-Rusland’, een rijk dat alle Russisch sprekenden omvat en wordt verbonden traditionele christelijke waarden, als tegenwicht voor de ‘Atlantische Orde’ aangevoerd door de Verenigde Staten.

In de afgelopen twintig jaar werd het ultranationalistische gedachtegoed van Doegin steeds meer mainstream. De ideeën van Doegin zijn volgens Kremlin-watchers in de loop der jaren regelmatig opgedoken in toespraken van de Russische president Vladimir Poetin.

Heeft Doegin het geopolitieke draaiboek van Rusland bedacht?

In zijn boek 'De fundamenten van geopolitiek: de geopolitieke toekomst van Rusland' uit 1997, zo schrijft The Washington Post, pleit Doegin voor het ondermijnen van de NAVO en de Europese Unie. Enerzijds door het inspelen op religieuze, etnische en nationalistische conflicten en anderzijds door westerse landen aan zich te binden met beloftes van goedkope brandstoffen, grondstoffen en voedsel.

Dat klinkt als het geopolitieke draaiboek dat Rusland de afgelopen twintig jaar heeft gebruikt, met als voorlopige dieptepunt de oorlog in Oekraïne. Toch, zo legt Ruslandexpert Mark Galeotti uit in The Spectator, heeft Doegin nooit een direct lijntje met Poetin gehad:

"Hij is een van de typische 'politieke ondernemers' die altijd hun ideeën en doctrines proberen te pitchen bij het Kremlin. In 2014 was Doegin even populair. Zijn gedachten over het lot van de Russische beschaving en Euraziatische status waren voer om het landjepik in de Oekraïense Donbass te rechtvaardigen. Daardoor was hij opeens overal op televisie te zien en werd zijn boek veel gelezen in militaire kringen. Maar toen het Kremlin besloot om toch niet de provincies Donetsk en Loehansk te annexeren, was Doegin niet meer nodig."

Voor de Europese en Amerikaanse altright-beweging is Doegin één van de belangrijkste invloeden, schrijft The Washington Post. Een onderzoek van New/Lines Magazine onthulde hoe onder andere Doegin, en andere invloedrijke personen in het Kremlin, contact onderhielden met onder andere Europese ultrarechtse partijen zoals het Rassemblement National van Franse politica Marine Le Pen.

Doegin is dus een prominente, maar vooral symbolisch belangrijke figuur in het Rusland van Poetin. Zijn dochter Darija was een politiek commentator en journalist voor een Russische desinformatiewebsite 'United World International'. Net als haar vader was zij een uitgesproken voorstander van de oorlog in Oekraïne.

Over de dood van Darija Doegin bestaan momenteel verschillende theorieën. We nemen de vier belangrijkste door:

1. Oekraïne zit achter de aanslag op Doegin

Volgens politieonderzoekers in Moskou is de explosie die aan Darija Doegin het leven kostte, het gevolg van een "geplande" aanslag. In een verklaring lieten politiefunctionarissen weten dat op basis van de bewijzen, waaronder dashcam-videobeelden en forensisch onderzoek door een explosievenexpert, alles wijst op een "huurmoord". De grote vraag is dan, in opdracht van wie?

In Moskou en pro-Russische gebieden werd dit weekend meteen al gewezen richting Kiev. Het Kremlin heeft al vergeldingsacties aangekondigd tegen Oekraïne, schrijft The Telegraph.

Inmiddels heeft ook de Russische geheime dienst FSB een directe beschuldiging richting Oekraïne geuit. De FSB noemt zelfs een Oekraïense vrouw die naar Estland zou zijn gevlucht.

De autoriteiten in Kiev ontkennen elke betrokkenheid bij de moord op Doegin.

De aanslag op Doegin heeft al voor veel paniek gezorgd in Moskou, schrijft BBC-correspondent Leo Sands. De bomaanslag komt na een reeks explosies en aanvallen op het bezette Krim-schiereiland en Russische gebieden aan de grens met Oekraïne. Volgens experts heeft dit enorme 'psychologische schade' veroorzaakt onder de Russische strijdkrachten.

2. Het is de Russische staat zelf

Op 9 september 1999 legden explosieven een appartementencomplex aan de rand van Moskou in de as. Zo'n honderd mensen kwamen hierbij om. Vier dagen later werd een tweede gebouw getroffen. Het dodental: 119.

De bomaanslagen, waarvan er nog meer volgden, werden volgens Russische autoriteiten uitgevoerd door Tsjetsjeense terroristen. De appartementenaanslagen markeerden de escalatie in de Tweede Tsjetjeense Oorlog en de opkomst van Vladimir Poetin, een voormalige KGB-officier, die op dat moment premier was en kanshebber om het presidentschap over te nemen van Boris Jeltsin.

Een van de theorieën rond de bomaanslagen op Russische appartementencomplexen stelt dat er aanwijzingen zijn dat de aanslagen mogelijk het werk waren van de Russische inlichtingendiensten, al dan niet uitgevoerd met medeweten van Poetin. De aanslagen in Rusland werden gevolgd door keihard ingrijpen van de destijds relatief onbekende Poetin in het Tsjetjeense conflict. Dit deed zijn populariteit fors stijgen en maakte van Poetin de gedoodverfde opvolger van Jeltsin.

Ook nu speculeren sommigen erop dat de aanslag op Doegin mogelijk door het Kremlin of de Russische veiligheidsdiensten beraamd is. Volgens het Russische The Insider zouden de beveiligingscamera's op de parkeerplek van het festival in Moskou al twee weken uit staan. Dat zou volgens veel critici een bekende tactiek zijn van de FSB om stiekem te werk te kunnen gaan.

Als bekende Rus heeft ideoloog Doegin weinig strategische waarde voor het Kremlin. Zijn denkbeelden helpen Moskou om de nationalistische propaganda te verkopen, maar zijn dood had niet veel betekend in het grotere geopolitieke plaatje. Alleen als symbolische martelaar, schrijft Rusland-expert Galleoti in The Spectator. In die rol zou de dood van zijn dochter ook passen.

Het kan zijn dat het Kremlin de aanslag aangrijpt voor een nieuwe ronde van interne repressie in Rusland of als verantwoording voor verregaande mobilisering van de Russische bevolking tegen Oekraïne.

3. Verzet tegen Poetin neemt toe met aanslag Doegin

Volgens het voormalige Russisch parlementslid Ilya Ponomarev zouden partizanen achter de aanslag op Doegin zitten. Tegenover Oekraïense media verklaarde hij zondag dat het hier gaat om het Nationale Republikeinse Leger, meldt The Guardian. Dit zou een ondergrondse verzetsgroep zijn die de regering van Poetin omver wil werpen.

Ponomarev: "Deze actie, zoals zo veel verzetsacties die de afgelopen maanden in Rusland zijn uitgevoerd, is het werk van het Nationale Republikeinse Leger. Een monumentale gebeurtenis heeft zich dit weekend afgespeeld in Moskou. Deze aanval opent een nieuwe pagina in het boek over het Russische verzet tegen Poetinisme. Nieuw, maar niet de laatste pagina."

4. De moordaanslag op Doegin heeft met iets anders te maken

Doegin is een bekende Rus die lucratieve praatjes houdt, zoals bij het festival dat hij met zijn dochter bezocht dit weekend. Een theoretische mogelijkheid is dus ook dat de bomaanslag helemaal niks met Oekraïne te maken heeft, maar te maken heeft met een afrekening in de privé-sfeer, zonder direct politiek motief.

Lees ook: Deze Europese landen worden het hardst geraakt door het gastekort: analisten verwachten komende winter een recessie